Osadnictwo olęderskie

Tutaj zatrzymał się czas…….. Osadnictwo olęderskie turystyczną perłą gminy Nowy Tomyśl

Kolonizacja olęderska znacząco wpłynęła na obecny charakter przyrodniczo-architektoniczny gminy Nowy Tomyśl. Ślady osadnictwa olęderskiego można odnaleźć na terenie sołectw: Boruja Kościelna i Boruja Nowa, Chojniki, Cicha Góra, Glinno, Grubsko, Kozie Laski, Paproć, Przyłęk, Szarki, Sękowo, Jastrzębsko Stare, Nowa Róża i Sątopy. Na szczególną uwagę zasługuje Grubsko. Na terenie tej wsi zarówno budownictwo drewniane, jak i ukształtowanie przyrody odzwierciedlają stan sprzed ponad 300 lat, w niewielkim stopniu zmieniony przez współczesną cywilizację. Na dużej przestrzeni, wśród pół, łąk i lasów ulokowane są obszerne gospodarstwa, które łączy sieć dróg, dróżek i ścieżek

Tereny te najlepiej znają ich mieszkańcy. Przybyszom trudno jest odnaleźć właściwy adres. W tej okolicy nie dziwią zatem ustawione na rozdrożach drewniane drogowskazy, wskazujące drogę do gościnnych zagród tutejszych mieszkańców. Podróżując po okolicy można odnieść wrażenie, że znajdujemy się na terenie, którego nie dotyczą żadne administracyjne granice. Piękna całej okolicy dodają lasy, zadrzewienia śródpolne, uprawy chmielu i wikliny oraz stawy i przecinające teren kanały. Jest to idealne miejsce na piesze wędrówki i rowerowe wyprawy.

Podróżując po okalających Nowy Tomyśl wsiach poolęderskich można natrafić na solidne, wykonane z drewna zagrody. Na dużych podwórzach, tak jak przed 300 laty wznosi się żuraw i olbrzymie drzewo, które niegdyś, jak głoszą podania, strzegło mieszkańców osady przed burzami, a teraz daje przyjemny cień. Zachwyt, a jednocześnie respekt wzbudza materiał, z którego wykonane zostały budynki – wspaniałe, solidne, drewniane bale, na których widać ślady ręcznej pracy cieśli i niejednokrotnie wciąż sączącą się żywicę. Szerokość bali wskazuje, że wykonane zostały z ponad 300-letnich drzew, niewątpliwie tych, które gęstą puszczą porastały te tereny. W rozsianych po okolicy gospodarstwach zobaczyć można stare chaty, stodoły i budynki gospodarcze. Większość tych zagród jest zamieszkała, a budynki nadal służą ich właścicielom. Wielu z nich, mając świadomość architektonicznej oraz historycznej wartości i unikatowości tej zabudowy zachowuje jej dawny kształt. Przekonać się o tym można odwiedzając stare zagrody oraz goszcząc w gospodarstwach agroturystycznych, które prowadzone są w niektórych z nich. W starej drewnianej zabudowie uwagę przykuwają precyzyjne łączenia bali, oryginalnie wykonane wrota stodół, zachowane w pierwotnym stanie drzwi i okiennice drewnianych chat, zdobienia desek okapowych i krokwi. Wnikliwy obserwator może odnaleźć wyryte na belkach stropowych daty, będące namacalnym dowodem czasu powstania budynków. W krajobrazie tym przyroda harmonijnie splata się ze starą drewnianą zabudową, będącą wytworem rąk ludzi, dawnych mieszkańców tej ziemi. W przestrzeni tej oddalonej od ruchliwych dróg i dużych skupisk ludzkich można odnaleźć spokój i prawdziwą ciszę, można napawać się pięknymi widokami przyrody i podziwiać starą zabudowę drewnianą zachowaną w pierwotnym stanie i naturalnym otoczeniu.

Podstawowe informacje o osadnictwie olędeskim w gminie Nowy Tomyśl:

• Osadnictwo olęderskie było ruchem kolonizacyjnym, który na terenie Wielkopolski trwał przez wieki XVII i XVIII, aż do rozbiorów Polski.
  W okolice Nowego Tomyśla przybywali głównie osadnicy narodowości niemieckiej.
• Główną przyczyną przybycia osadników do Polski były ciężkie warunki bytowe oraz prześladowania religijne we własnej ojczyźnie.
• Pierwszą osadą olęderską powstałą w okolicach Nowego Tomyśla było Sękowo założone około 1700 roku.
• Nazwa „osadnictwo olęderskie” (holenderskie) nie ma na tym terenie znaczenia etnicznego, nie określa już narodowości osadników. Oznacza natomiast pewne zasady prawa holenderskiego, które przypominało podstawy prawne, na jakich osadzano w średniowieczu kolonistów niderlandzkich.
• Jedną z podstawowych zasad prawa olęderskiego było zachowanie wolności osobistej osadników.
• Przybywająca w okolice obecnego Nowego Tomyśla ludność otrzymywała dotąd niezamieszkały, pokryty lasami teren. Poprzez karczowanie drzew i zarośli, rekultywację terenu i meliorację zagospodarowywała i zmieniała nieużytki na grunty rolne.
• Kolonizacja olęderska poprzez wprowadzony we wsiach system organizacyjny i ekonomiczny wywarła pozytywny wpływ na rozwój terenów znajdujących się w obrębie Równiny Nowotomyskiej. Spowodowała intensyfikację osadnictwa rolniczego poprzez zagospodarowanie obszarów dotąd nieuprawianych i nieużytków oraz w znacznym stopniu zwiększyła zaludnienie tego terenu. Była też bodźcem do powstania większych skupisk ludzkich.
• W latach 1778-1779 w osadzie zwanej Nowa Kolonia Glinki wybudowano świątynię ewangelicką. Właściciel tutejszych dóbr Feliks Szołdrski stworzył wokół kościoła ośrodek – obecny Nowy Tomyśl, który stał się centrum handlowo-rzemieślniczym dla okolicznych osad.
• Na osadę olęderską składały się zazwyczaj trzy wolnostojące budynki: chałupa o wydłużonym kształcie, chlew i stodoła.
• Budynki tworzące zagrodę usytuowane były na planie prostokąta lub w kwadratu. W centralnym punkcie podwórza stała studnia z żurawiem, a obok domu rosły okazałe drzewa.
• Podstawowym budulcem było drewno, zazwyczaj dąb, sosna, lub modrzew. Grube, ręcznie ciosane bale łączono bez użycia gwoździ. Powszechnie stosowanymi konstrukcjami była: konstrukcja zrębowa, zrębowo-słupowa lub sumikowo-łątkowa
• Elementem konstrukcyjnym wyróżniającym budynki z okolic Nowego Tomyśla jest tzw. trempl, czyli wysokie poddasze, pełniące funkcję spichrza lub suszarni do chmielu.
• Budynki w zagrodach dekorowano. Belki stropowe ozdabiano podłużnymi żłobieniami oraz rozetą – znakiem mistrza ciesielskiego. Profilowano krawędzie oraz toczono elementy wykończeniowe desek okapowych i krokwi.